Mới đó mà đã tám năm kể từ ngày hầm Đèo Cả chính thức hòa mình vào huyết mạch giao thông quốc gia. Con đường xuyên núi tưởng chừng bất khả thi ngày nào giờ đã trở nên thân thuộc, gắn liền với hành trình ngược xuôi Bắc – Nam của hàng triệu người. Mỗi lần đi qua công trình, nhìn khoảng bầu trời sáng dần ở cuối đường hầm, tôi lại thấy sống dậy trong mình những ký ức thuở ban đầu.

Hơn cả một công trình, hầm Đèo Cả là minh chứng rằng người Việt có thể làm được những việc mà trước đây chỉ dám mơ ước. Và hành trình ấy, với tôi, bắt đầu từ nơi núi rừng Đại Lãnh, dòng suối Hàn trong vắt dưới chân đèo và những bước chân dò dẫm đầu tiên khảo sát thực địa…

Thiên nhiên Đại Lãnh

Tôi sinh ra và lớn lên bên biển Phú Yên, nơi dãy Đại Lãnh phía Nam và Nam Sơn phía Bắc sừng sững như hai cánh cửa đá chắn ngang trời – vừa bảo vệ, nhưng cũng cách ly cả một vùng quê. Khi còn nhỏ, tôi chỉ biết đến Đại Lãnh qua những câu chuyện người lớn kể: rừng nguyên sinh rậm rạp, núi đá dựng đứng, dưới chân núi có dòng suối Hàn mát lạnh, róc rách quanh năm. Đến khi lớn lên, rồi bén duyên với nghề kỹ sư, tôi mới có cơ hội đặt chân đến tận nơi, không chỉ để chiêm ngưỡng thiên nhiên hùng vĩ, mà còn để bắt đầu một hành trình chưa từng có – hành trình mở hầm xuyên núi.

Trong ký ức tôi, suối Hàn trong vắt như pha lê, len lỏi giữa những phiến đá rêu phong. Từ lòng suối nhìn lên những mảng rừng già thâm u, sáng sớm còn bảng lảng sương mù. Dòng nước dẫn xuống đập Hàn mát lạnh, trong veo. Sau những lần đi khảo sát dự án, anh em chúng tôi thường ra đây nghỉ ngơi, xua bớt cái oi ả và bụi đường. Hướng tầm mắt lên là đỉnh Thạch Bi Sơn kiêu hãnh, là đèo Cả uốn lượn như con rắn khổng lồ trườn mình lưng chừng núi, một bên là vách đá dựng đứng, một bên là vực sâu thăm thẳm. Con đường ấy là nỗi ám ảnh trên con đường thiên lý Bắc – Nam, chưa kể đến mùa mưa đất đá rất dễ sạt lở, có thể đổ ập xuống đường bất cứ lúc nào.

Suối Hàn

Ngày ấy, Đại Lãnh vẫn gần như nguyên sơ. Để tiếp cận được cửa hầm, đoàn khảo sát chúng tôi phải men theo con đường mòn mà dân địa phương dùng để chở than, kéo dài hàng cây số. Cây cối rậm rạp đến mức vừa đi vừa phải phát quang, lối đi hẹp chỉ đủ một người lách qua.

Đường vào công địa hầm Đèo Cả khi ấy dài khoảng ba cây số xuyên rừng. Địa hình đất đá xen kẽ, những khe đá ẩn dưới lớp lá mục sẵn sàng bẫy chụp những bước chân bất cẩn. Không khí ẩm ướt khiến từng nhát thở như nuốt cả mùi rừng. Trong đầu người đi rừng luôn thấp thoáng nỗi sợ rắn rết vì chỉ cần “khua cành cây là rắn rơi xuống”, và cả những chuyện “rừng thiêng nước độc” mà dân địa phương rỉ tai. Ngay cả họ cũng ít dám đi sâu vào rừng, nước suối trong vắt, mát lạnh nhưng chẳng ai dám uống. Đoàn chúng tôi phải thuê người dẫn đường, mang theo nước và thức ăn. Nếu không đi rừng thì chỉ còn cách chèo thuyền qua hồ nước sâu hơn năm mét, nơi có người từng thấy con trăn to bằng bắp đùi. Cơm nắm là bữa chính, giấc ngủ chập chờn giữa núi là điều quen thuộc.

Những ngày khảo sát hầm Đèo Cả.

Ngày xưa nơi này có tiếng là linh thiêng, trưa tròn bóng hay nửa khuya không ai dám qua lại, nếu có qua lại thì phải ngả nón, cúi đầu. Nơi đó từng có ngôi cổ miếu do chúa Nguyễn dựng lên để tưởng nhớ người từng giúp đỡ mình. Câu chuyện về Bà Trang – người đàn bà lạ cứu chúa Nguyễn – vẫn được truyền miệng, dù giờ ít ai còn nhớ.

Người dân kể, con đường ấy xưa kia là lối Nguyễn Ánh chạy quân Tây Sơn. Tôi vẫn hình dung cảnh Nguyễn Ánh đơn độc bên bờ sông, bên tai chúng tôi văng vẳng câu thơ xưa cổ:

Ngày nào qua miễu Bà Trang

Nhìn xem miễu cũ, bàng hoàng chuyện xưa.

Lịch sử đã sang trang, nước Nam thống nhất một dải. Con đường từng giúp vua Gia Long mở rộng bờ cõi, giờ lại đón những người mang một sứ mệnh khác – mở rộng năng lực người Việt, làm chủ công nghệ đào hầm xuyên núi.

Chinh phục thử thách

Ở Việt Nam, địa hình núi chạy ngang ra biển như những bức tường tự nhiên chắn dọc trục Bắc – Nam. Muốn có con đường ngắn nhất, nhanh nhất, chúng ta buộc phải xuyên núi. Không chỉ cho đường bộ, mà kể cả sau này cho mạng lưới đường sắt, đường sắt tốc độ cao cũng cần phải xuyên qua những bức tường thành tự nhiên này để đi được nhanh nhất.

Lúc đó, mới chỉ có hầm Hải Vân là hầm xuyên núi lớn nhưng được thực hiện bằng vốn ODA và thiết kế, kỹ sư, công nghệ nước ngoài. Hầm Đèo Cả là con hầm thứ 2 nhằm xoá thế ngăn trở đưa miền Trung phát triển, do người Việt đầu tư và thi công hoàn toàn. Và chúng tôi, đội ngũ khảo sát, tư vấn thiết kế là một trong những người đầu tiên đặt chân đến nơi sau này là cửa hầm Đèo Cả.

Ngoài Hoàng Long chúng tôi, đội ngũ tư vấn, tư vấn giám sát, tư vấn thẩm tra của Dự án hầm Đèo Cả, còn có các đơn vị trong và ngoài nước như Nippon Koei, A2Z, Egis Bceom, TEDI, Apave Châu Á – Thái Bình Dương, Dohwa… Tư vấn nước ngoài khi ấy yêu cầu phải phát sẵn đường line rộng hai mét họ mới chịu bước vào khảo sát. Đường trơn, xe máy vào được cũng chỉ như “leo trâu”, thắng gấp là đầu xe quay ngang. Có anh từng trượt chân gãy xương, nhập viện dài ngày – giờ vẫn là “đồng đội”, nhắc lại chuyện cũ chỉ cười hiền: “chuyện thường thôi!”.

Nhiệm vụ của chúng tôi là từ 4 hướng tuyến theo báo cáo tiền khả thi, lựa chọn ra phương án tối ưu nhất. Hầm Hải Vân khi ấy là “biểu tượng” của việc đào hầm xuyên núi, nhưng chúng tôi xác định tư duy: không coi đó là khuôn mẫu mà là đối tượng nghiên cứu để phát huy ưu điểm, khắc phục nhược điểm. Chính tâm thế làm chủ ấy của người Việt đã trở thành mũi đột phá của việc lựa chọn thiết kế và công nghệ phù hợp nhất cho Hầm đường bộ Đèo Cả.

Sau này, nhiều người vẫn hỏi chúng tôi vì sao ngày ấy lại “chịu khó” đến thế. Ít ai biết rằng, đằng sau lý do “cơm áo gạo tiền”, trong mỗi chúng tôi đều cháy bừng một ngọn lửa khát vọng, một niềm tự hào khó tả khi được đứng trong hàng ngũ những người góp phần hiện thực hóa giấc mơ lớn của quê hương. Đối với chúng tôi, đây không chỉ là một công trình mà còn là ngôi trường lớn để học hỏi công nghệ, rèn luyện bản lĩnh, tự tin thực hiện chuỗi hầm Cổ Mã, Cù Mông,… và hàng loạt hầm khác dọc tuyến Bắc – Nam sau này.

Sau bao nhiêu nhọc nhằn và kỳ công cho công tác chuẩn bị, thiết kế chính của hầm đã thành hình. Hầm Đèo Cả có chiều dài toàn dự án là 13km trong đó riêng Hầm Đèo Cả dài 4.125m, là đường hầm dài thứ 2 nước ta. Quy mô xây dựng 2 ống hầm chạy song song, mỗi ống hầm hai làn xe lưu thông, đạt tốc độ 80km/h. Trong khi đó, hầm Hải Vân chỉ đạt 70km/h do lưu thông 1 ống hầm.

Xét về tổng thể cả thiết kế và công nghệ, hầm Đèo Cả là hầm hiện đại nhất nước, vượt trên cả hầm Hải Vân. Sau này, trong quá trình làm hầm Đèo Cả, hầm Hải Vân mới được mở rộng, cũng bằng bàn tay khối óc người Việt.

Hầm Đèo Cả

So với không ít dự án hạ tầng đội vốn trong quá trình triển khai thực tế, dự án hầm đường bộ Đèo chính là một điểm vượt trội trong đầu tư và xây dựng hạ tầng ở Việt Nam.

Nguyên Bộ trưởng Bộ GTVT Hồ Nghĩa Dũng đã nhận định: “Hầm Đèo Cả có quy mô và hiện đại hơn hầm Hải Vân vì có 2 ống hầm… Dự án hầm Hải Vân thì sử dụng vốn ODA, chuyên gia của Nhật. Còn dự án Đèo Cả thì trong nước hoàn toàn, nhà đầu tư trong nước, vốn trong nước, tất nhiên tư vấn vẫn có cả nước ngoài và trong nước, nhưng nguồn lực thi công thì hoàn toàn trong nước. Đó chính là kết quả đáng ghi nhận nhất của Dự án hầm đường bộ Đèo Cả, như một sự khởi đầu mới để phát triển hạ tầng giao thông Việt Nam”.

Một hành trình trí tuệ và sáng tạo đã chuẩn bị cho bước đi xuyên núi mở hầm. Sau lễ khởi công vào ngày 18/11/2012, tất cả hợp lực và tập trung để bắt đầu một “cuộc chiến đấu” mới, cuộc hành trình đi sâu vào lòng núi để biến những khát vọng ấp ủ bấy lâu thành hiện thực.

Đến thăm và thị sát công trường tháng 5/2016, cố Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng đã đánh giá: “Hầm Đèo Cả sẽ là động lực mới để đưa Phú Yên, tỉnh nghèo nhất của miền Trung, tỉnh cực Đông của đất nước thành tỉnh phát triển trong khu vực”.

Suối Hàn vẫn chảy như ngày nào, nhưng trong mắt chúng tôi, nó đã trở thành dòng nước của ký ức và của một khởi đầu không thể quên. Hành trình làm nên công trình thế kỷ và tầm vóc đã bắt đầu từ việc phát quang lùm cây lúp xúp, để đặt những bước chân đầu tiên, hướng tầm mắt đến đại lộ trong tương lai…

Tiến Luật kể - Lam Trà ghi