Ngày 6/4/2023, Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia Sự Thật và báo Tuổi Trẻ tổ chức Tọa đàm: “Người trẻ có sợ trách nhiệm”.
Đây là đề tài trích ý từ bài viết Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng có tên “Bệnh sợ trách nhiệm” được đăng trên Tạp chí Cộng Sản số 11/1973 (bút danh Người xây dựng) trong cuốn sách mới phát hành; Kết luận 14 của Bộ Chính trị về bảo vệ người dám nghĩ, dám làm; Chia sẻ về phong trào “3 trách nhiệm” đang triển khai trong hệ thống Đoàn nhiều năm qua… Và thực tiễn câu chuyện “dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm” của người trẻ, đặc biệt là cán bộ, công chức trẻ khi thi hành nhiệm vụ, cũng như góc nhìn về “trách nhiệm” của chính mình từ mỗi vị trí công tác, học tập.
Ông Hồ Minh Hoàng phát biểu tại buổi tọa đàm (Ảnh: báo Tuổi trẻ)
Xin giới thiệu bài tham luận “DÁM NGHĨ - DÁM LÀM - DÁM CHỊU TRÁCH NHIỆM” của ông Hồ Minh Hoàng - Chủ tịch Tập đoàn Đèo Cả.
Công cuộc phòng, chống tham nhũng, tiêu cực của Đảng và Nhà nước được nhân dân đồng tình và ủng hộ rất cao, nhưng cũng làm nảy sinh thực trạng là nhiều người lại có tư tưởng “giữ mình”, sợ trách nhiệm, né tránh trách nhiệm, chỉ làm việc cầm chừng… dẫn đến việc trì trệ trong sự phát triển của đất nước nói chung và của doanh nghiệp nói riêng.
Tôi nhận thấy rằng “Dám nghĩ - Dám làm - Dám chịu trách nhiệm” là một quan điểm then chốt để vượt qua nỗi sợ hãi trong hoạt động điều hành doanh nghiệp. Chính nhờ đó mà Đèo Cả từ một hợp tác xã xây dựng đã dám mạnh dạn đề xuất thực hiện dự án Đèo Cả rồi tiếp tục tháo gỡ nhiều dự án trọng điểm của ngành giao thông để gây dựng nên thương hiệu Tập đoàn Đèo Cả ngày nay.
Vậy chúng tôi đã “Dám nghĩ - Dám làm - Dám chịu trách nhiệm” như thế nào?
- Thứ nhất là “dám nghĩ”
Xuất phát từ lòng trắc ẩn khi còn là cậu sinh viên đại học, tận mắt chứng kiến những tai nạn giao thông tang thương trên đèo Cả đã hun đúc trong tôi một niềm tin, lòng kiên định sẽ thực hiện dự án hầm đường bộ Đèo Cả. Với tầm nhìn, ý chí quyết tâm mãnh liệt dám “lấy ước mơ làm dũng khí” chúng tôi đã đưa dự án hoàn thành, không chỉ giải quyết vấn đề an toàn giao thông mà con có ý nghĩa quan trọng trong đời sống, kinh tế, văn hóa và xã hội đối với các tỉnh miền Trung nói riêng, đất nước ta nói chung. Tiếp nối theo tư duy “dám nghĩ” đó chúng tôi lại tiếp tục giải cứu các dự án bị đình trệ nhiều năm; mời người dân, các cơ quan thanh, kiểm tra, thậm chí cả cơ quan điều tra để nội soi chính mình; dám nghĩ những mô hình quản trị, mô hình đầu tư; dám đặt vấn đề với cơ quan có thẩm quyền như bộ, ngành, địa phương đồng thời đưa ra các kiến nghị để điều chỉnh cơ chế, chính sách… nhằm giải những bài toán khó tại các dự án bị đình trệ.
- Thứ hai là “dám làm”
Từ suy nghĩ có cơ sở, có căn cứ khoa học, được cân nhắc kỹ lưỡng cùng với việc tham vấn nhiều cố vấn, chuyên gia, nhà khoa học chúng tôi mới mạnh dạn “dám làm”.
Đầu tiên là dám làm những dự án khó (Dấn thân khác với liều mạng):
- Dự án Hầm đường bộ qua Đèo Cả. Đây là công trình hầm đường bộ cấp đặc biệt đầu tiên do người Việt thiết kế và thi công, các yêu cầu về mặt kỹ thuật rất phức tạp. Khi đề xuất dự án này, tôi chỉ mới hơn 30 tuổi và một Đèo Cả còn rất non trẻ về cả tài chính, nguồn nhân lực và máy móc thiết bị. Nhiều người trong đó có lãnh đạo các bộ ngành, địa phương và cộng đồng doanh nghiệp đã cho rằng đó là một ý tưởng điên rồ. Khi nhận thấy quá nhiều khó khăn, các nhà đầu tư đã lần lượt rời đi, Đèo Cả đã đứng lên gánh vác công việc. Việc hoàn thành dự án khẳng định khả năng của người Việt, tinh thần Việt có thể chinh phục được việc khó.
- Dự án cao tốc Bắc Giang - Lạng Sơn và cao tốc Trung Lương - Mỹ Thuận là các dự án bị đình trệ nhiều năm. Các nhà đầu tư cũ yếu kém về năng lực tài chính, năng lực thi công, thậm chí còn bị vướng vào vòng lao lý không thể triển khai được dự án đáp ứng lòng mong mỏi của 23 triệu dân đồng bằng sông Cửu Long cũng như hàng triệu đồng bào dân tộc tỉnh Lạng Sơn. Các dự án này đều gặp rất nhiều khó khăn khi các điều kiện của hợp đồng tín dụng phức tạp gần như là bất khả thi, tổng mức đầu tư không phù hợp để điều chỉnh rất phức tạp, phương án tài chính khó khăn đòi hỏi phải có sự cân nhắc, tính toán hết sức kỹ lưỡng mà nếu Đèo Cả không tham gia thì các dự án này có thể vẫn phải nằm “đắp chiếu” khi không có nhà đầu tư nào dám làm. Khi được Chính phủ đã tin tưởng giao trách nhiệm, Đèo Cả đã ứng kinh phí trả nợ cho các nhà thầu bị nợ trước đó, thực hiện 1 loạt các biện pháp quản trị thi công, loại bỏ nhà đầu tư, nhà thầu yếu kém, gắn trách nhiệm cho chính mình và cho cơ quan nhà nước khi xác định các mốc tiến độ của dự án để công khai cho người dân giám sát. Đến nay, việc hoàn thành dự án cao tốc Bắc Giang - Lạng Sơn là một kỷ lục của ngành giao thông khi hoàn thành công trình đường cao tốc chỉ sau 2 năm.
- Dự án Đồng Đăng - Trà Lĩnh tại Cao Bằng: Đây là một dự án kết nối đến miền biên viễn, nơi đây có tới 95% là đồng bào dân tộc thiểu số. Nghiên cứu tiền khả thi chỉ ra rằng đó là 1 tuyến đường lưu lượng rất thấp, tổng mức đầu tư rất lớn… Ông Hoàng Xuân Ánh - Chủ tịch tỉnh Cao Bằng cho biết, nhiều doanh nghiệp trong và ngoài nước đến rồi lại đi. Bằng kinh nghiệm đúc kết thực tiễn giúp chúng tôi đã lựa chọn giải pháp tối ưu hóa hướng tuyến, phân kỳ đầu tư, giảm TMĐT từ 47.000 tỷ còn 23.000 tỷ so với tổng mức ban đầu là 47.000 tỷ (khoảng 50%). Hiểu rõ trách nhiệm của mình đối với với quê hương cách mạng, vùng phên dậu tổ quốc và đặc biệt khi đã báo cáo cam kết với Bác Hồ tại đền thờ Người ở Pác Bó, xác lập trách nhiệm của các bên là Nhà nước, nhà đầu tư và nhà băng; sẽ thực hiện thành công tuyến đường này nối miền xuôi lên miền ngược, kết nối, phát triển kinh tế xã hội, đưa Cao Bằng thoát nghèo để “Cao Bằng vượt mức không ai cao bằng” như lời Bác đã dạy.
Dám phản biện cơ chế chính sách bất cập
Sợ trách nhiệm thể hiện ở việc thấy những hiện tượng sai trái nhưng thờ ơ, bàng quan, né tránh việc khó, “đá bóng” qua lại, chỉ biết khư khư giữ an toàn cho cá nhân và một lời khuyên thướng gặp “đi nhẹ nói khẽ”. Công việc của Đèo Cả thường xuyên tiếp xúc với các cơ quan nhà nước, doanh nghiệp nhận thấy tình trạng chỉ trích, bình luận thì nhiều nhưng không dám quyết “Vẫn là cách nói: chuyển cơ quan xem xét hoặc nói làm theo quy định, cứ thế mà làm…”, chúng tôi đã lên tiếng.
Trong bối cảnh hiện nay, cơ chế chính sách còn nhiều bất cập, trong quá trình tương tác làm việc với cơ quan nhà nước, đâu đó chúng tôi phải đối diện với tình trạng thiếu trách nhiệm, sợ trách nhiệm, tư duy lối mòn xuất hiện từ cấp quản lý nhà nước. Nhiều doanh nghiệp chưa có thói quen quản trị sự thay đổi khi đổi diện với thể chế bất cập, khủng hoảng kinh tế thường thay đổi mục tiêu thiếu kiên định với chiến lược của mình.
Những phát biểu thẳng thắn, đấu tranh để làm rõ trách của các bên được nêu ra có thể gây mất lòng các bên liên quan và ở một chừng mực nào đó đã ảnh hưởng bước đầu đến hoạt động của chúng tôi, nhưng vì lợi ích chung và lâu dài của ngành giao thông và niềm tin vào sự thịnh vượng, phát triển đất nước trong tương lai nên chúng tôi dám phản biện tình trạng thiếu trách nhiệm, né trách nhiệm đã để nhiều dự án bị đình trệ như Cao tốc Trung Lương - Mỹ Thuận đặc vấn ra đề để người dân giám sát các bên liên quan là Bộ GTVT, tỉnh Tiền Giang, Ngân hàng tài trợ vốn và cả nhà đầu tư, nhà thầu bằng cách lập đồng hồ đếm ngược xác lập trách nhiệm tiến độ giải quyết.
- Tại Hội thảo toàn quốc về “BOT - Nhìn nhận và định hướng”, được Hội Nhà báo Việt Nam tổ chức năm 2019, tôi đã nêu 5 rào cản của nhà nước, ngân hàng, doanh nghiệp, cơ quan truyền thông và cả người dân xác định cần phải “liên thông cơ chế mới tạo ra giá trị xã hội” liên thông từ Nhà nước đến doanh nghiệp, từ doanh nghiệp đến người dân và từ người dân đến cơ quan truyển thông phải sớm chữa bệnh “giấu” khi “Các quy định pháp luật xung đột, lợi nhuận ngân hàng quá cao, doanh nghiệp chưa chú tâm vào việc soi xét các cơ chế bất cập, người dân chưa thấu hiểu hay chia sẻ với bối cảnh khó khăn của đất nước, luật chưa kịp sửa thì người đã bị sửa bởi không ít thông tin chưa chính xác từ báo chí truyền thông”.
- Những năm qua, Đèo Cả tích cực, kiên trì tham gia đóng góp ý kiến hoặc chủ trì tổ chức các Hội thảo, toạ đàm về việc khơi thông bất cập về cơ chế chính sách, góp ý về luật PPP… để đảm bảo sự bình đẳng giữa cơ quan Nhà nước và doanh nghiệp. Thực tế đến nay, Luật PPP vẫn chưa sát với thực tiễn; Dự án PPP do tư nhân đầu tư tại các nước trên thế giới đều có cơ chế chính sách của chính phủ hỗ trợ từ việc bảo lãnh vay vốn, lãi vay để tạo lập ra dự án nhằm cung cấp sản phẩm dịch vụ công ích cho xã hội, khác biệt hoàn toàn với các dự án thương mại thông thường (như dự án BĐS).
Một thực tế về việc không có cơ chế hỗ trợ cũng không cùng nhìn nhận phải có trách nhiệm chung với đất nước khi chúng tôi là nhà đầu tư tại Dự án Đèo Cả với các Hầm (Đèo Cả, Cổ Mã, Cù Mông và Hải Vân) đã hoàn thành dự án với tổng mức đầu tư 21.000 tỷ đồng. Tại dự án này, ngân sách nhà nước chỉ bố trí hỗ trợ 5.048 tỷ đồng nhưng sau 5 năm đưa vào vận hành khai thác Nhà nước mới giải ngân 3.868 tỷ đồng, còn 1.180 tỷ đồng chưa được bố trí giải ngân như cam kết, đồng thời việc không điều chỉnh mức phí, không cho thu phí tại trạm La Sơn - Túy Loan gây phân lưu làm tổn thất hơn 2.000 tỷ đồng. Việc này làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến hiệu quả sử dụng vốn, phát sinh lãi vay tín dụng, hệ lụy đã xảy ra là doanh nghiệp luôn mang tiến xấu là tỷ lệ nợ trên vốn sở hữu cao mặt dù dự án đã phục vụ người dân giảm thiểu được tai nạn giao thông, nhà nước đã có một hệ thống hầm với quy mô cao tốc để kết nối các dự án cáo tốc Bắc Nam hôm, ngân hàng thì vẫn thu lãi đều và kiên quyết không nhận lại tài sản đã thể chấp vì không phải là BĐS, có nhiều ý kiến cho rằng có thể dừng vận hành hầm để khởi kiện bên A nhưng chúng tôi chọn giải pháp kiên trì khi đề xuất kiểm toán nhà nước kiểm toán làm rõ (dự án đã được kiểm toán 7 lần ) để làm cơ sở kiến nghị đến Chính phủ, Quốc hội yêu cầu bên A tuân thủ hợp đồng.
Ông Hồ Minh Hoàng phát biểu tại buổi tọa đàm (Ảnh: báo Tuổi trẻ)
Những lỗi xảy ra trong quá trình đầu tư nêu trên khi nhà nước không thực hiện nghiêm túc các cam kết, đùng đẩy trách nhiệm “Luôn luôn lắng nghe, lâu lâu mới hiểu” đã gây mất niềm tin cho các nhà đầu tư, nhà thầu; hệ lụy là nhiều dự án đầu tư PPP hiện kêu gọi nhưng không ai dám tham gia, nhiều doanh nghiệp thi công đã quá khó khăn phải tháo chạy.
Dám công khai thông tin, quá trình thi công dự án để người dân giám sát khi chủ động tổ chức chương trình “Cộng đồng giám sát”
Tại các dự án cao tốc Bắc - Nam phía Đông giai đoạn 2, Đèo Cả đã chủ động phối hợp với các cơ quan Báo chí thực hiện chương trình cộng đồng giám sát. Định kỳ mời báo chí, các tổ chức đoàn thể tại địa phương đi thực tế thi công, dựng pano để công bố thông tin tiến độ, đồng thời nêu những vướng mắc để xác định trách nhiệm các bên tham gia.
Từ thực tiễn trong quá trình triển khai dự án, trong lĩnh vực đầu tư theo hình thức đối tác công tư còn nhiều vấn đề tồn tại cần được giải quyết. Đèo Cả thực hiện kênh giám sát của cộng đồng, nêu rõ trách nhiệm của các bên để người dân cùng tham gia giám sát với tinh thần “muốn thông đường thực địa phải thông đường trách nhiệm” và giám sát chính công việc của Đèo Cả với phương châm nếu không tìm được sự đồng thuận của người dân thì cũng không thể đối diện với các cơ quan nhà nước. Hoạt động này tạo được đánh giá rất cao, tạo ra sự đồng thuận lớn trong xã hội khi đã nêu cao tinh thần dám nghĩ dám làm, không sợ khuyết điểm. Đây không chỉ là kênh giám sát các bên liên quan mà cũng là cơ hội tốt để chúng tôi soi chiếu mình, kịp thời có những chấn chỉnh nội bộ để hệ thống ngày một tốt hơn.
Để thực hiện chức năng cộng đồng giám sát, báo chí đóng một vai trò tích cực, then chốt, trong đó có báo Tuổi Trẻ. Lúc nào cũng vậy, Tuổi Trẻ luôn có những phản ánh khách quan, kịp thời xung quanh việc triển khai cao tốc.
Ngoài ra, chúng tôi dám tiên phong khi ứng dụng và làm chủ công nghệ hiện đại (chuyển đổi số, BIM) trong triển khai dự án hạ tầng giao thông từ khâu khảo sát, thiết kế, thi công, quản lý vận hành, duy tu bảo dưỡng nhằm hạn chế sự can thiệp, ý chí chủ quan, tiêu cực của con người để tạo sự minh bạch, đồng bộ, nhanh chóng và chính xác.
- Thứ ba là “Dám chịu trách nhiệm”
Dù ở vai trò nhà đầu tư hay nhà thầu thi công thì chúng tôi luôn luôn ý thức được trách nhiệm của mình đối với cơ quan nhà nước, cổ đông, người dân, đối tác và người lao động trên tinh thần thượng tôn pháp luật.
- Với cơ quan nhà nước: Chịu trách nhiệm với những cam kết của mình, những quy định của pháp luật, tính minh bạch và hiệu quả sử dụng nguồn vốn của nhà nước,…Ví dụ như khi là nhà thầu thi công tại dự án Cao tốc Bắc - Nam giai đoạn 2: Chúng tôi ý thức được việc dám nhận công trình thì dám chịu trách nhiệm đối mặt với các khó khăn, hồ sơ chưa chính xác thì dùng tư vấn độc lập chuẩn xác lại; giải phóng mặt bằng chưa đủ thì chọn các điểm thuộc đường găng tiến độ như hầm, nút giao, cầu lớn thực hiện trước; Giá giao thầu chưa chuẩn xác thì yêu cầu bên A ghi nhận và phải giải quyết đảm bảo trước khi bàn giao công trình.
- Với cổ đông: Chịu trách nhiệm trước việc quản lý, sử dụng đồng vốn mà cổ đông đóng góp đảm bảo đúng mục đích, mục tiêu hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp để tối ưu lợi nhuận. Tôi đã thẳng thắn chia sẻ tại đại hội cổ đông của Công ty CP Hạ tầng giao thông Đèo cả (mã cổ phiếu HHV) rằng (HHV không phải là Thánh Gióng mà là thiên lý mã trên dặm đường xa và nói rõ các cổ đông không có ý định đầu tư lâu dài thì nên bán đi).
- Với người dân: Chịu trách nhiệm trước sự an toàn, tiện ích khi tham giao thông trên những cung đường do chúng tôi thực hiện. Tháng 10/2021, khi cơn bão dịch bệnh Covid 19 hoành hành, Đèo Cả đã dám chịu trách nhiệm trước cơ quan có thẩm quyền khi chủ động mở hệ thống hầm tại miền trung gồm Đèo Cả, Cổ Mã, Cù Mông, Hải Vân để hỗ trợ hàng vạn người dân hồi hương bằng phương tiện xe máy qua hầm an toàn.
- Với đối tác: Với chiến lược kết nối để phát triển trên nguyên tác “Rủi ro chia sẻ, lợi ích hài hòa” tạo ra chuỗi cung ứng dịch vụ, đào tạo nguồn nhân lực Tập đoàn Đèo cả đã có nhiều đối tác chiến lược trong ngoài nước là doanh nghiệp như Tâp đoàn Văn Phú, Cty hạ tầng CII hay Tập đoàn
PTL của Lào; là các trường đại học KTQD, GTVT, Bách khoa và các trường nước ngoài ở Đức, Nhật.
- Với người lao động: Đèo Cả được hình thành từ một Hợp tác xã Hải Thạch nhưng hơn 20 năm qua các xã viên ngày xưa đã trở thành CBNV và một bộ phận đã trở thành cổ đông của Tập đoàn, được nhận thu nhập ổn định từ lương, thưởng và cổ tức, đặc biệt không để nợ lương hay cắt giảm lương ngay cả trong lúc dịch bệnh covid là điều mà chúng tôi đã làm tốt trong nhiều năm qua.
Bên cạnh việc đó việc dám chịu trách nhiệm về tiến độ của dự án, chất lượng của công trình, bảo vệ môi trường, an ninh trật tự xã hội cũng là điều mà chúng tôi đặc ra đối với các dự án mà Tập đoàn Đèo cả thực hiện.
Tự bản thân, tôi cho rằng “Dám nghĩ - Dám làm - Dám chịu trách nhiệm” là một chuỗi từ suy nghĩ đến hành động thống nhất:
Trước hết, phải lấy lợi ích đất nước, lợi ích nhân dân làm lợi ích tối thượng.
Hai là, lấy hiệu quả công việc làm thước đo chứng thực cho những ý tưởng táo bạo, để kiểm tra năng lực sáng tạo, từ đó tích luỹ kinh nghiệm và không ngừng đổi mới.
Ba là, không nản chí trước những thất bại và những rào cản, coi đó là một khâu trong quy trình đi đến thành công.
Bốn là, tập hợp được đội ngũ cộng sự nhiệt huyết, đồng cam, cộng khổ, sẵn sàng chia ngọt, sẻ bùi.
Năm là, vững vàng niềm tin vào lẽ phải, việc làm tốt sẽ luôn luôn được bảo vệ.
Để xã hội nhiều người “Dám nghĩ - Dám làm - Dám chịu trách nhiệm”, thiết nghĩ, Nhà nước phải có cơ chế, chính sách phù hợp để khuyến khích, trọng dụng người dám nghĩ, dám làm. Người thực tâm, làm đúng với mục đích, nội dung, kết quả mà đầu ra cuối cùng lại gặp rủi ro ngoài ý muốn, bất khả kháng thì họ cần được miễn trách nhiệm, kỷ luật. Có những hình thức khen thưởng kịp thời những điển hình tốt về “dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm” thì mới có thể nhân lên điều tốt cho xã hội.
Tôi tin rằng những gì thu hoạch được buổi toạ đàm hôm nay không chỉ lý thuyết mà còn mang tính thực tiễn sâu sắc về vấn đề rất quan trọng của đất nước.
